Գոյական
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Առարկա ցույց տվող բառերը կոչվում են գոյական:
Գոյականները ցույց են տալիս անձ կամ իր:
Առարկա ասելով հասկանում ենք՝
1.իրեր, oրինակ՝ պատ, աթոռ, ծաղիկ,
2. կենդանիներ, oրինակ՝արջ, կրիա,
3.երևույթներ (ընդ որում, երևույթ ցույց տվող բառերը ոչ շոշափելի առարկաներն են), oրինակ՝ երազանք, ամպրոպ և այլն,
4.անձինք, oրինակ՝ մարդ, աղջիկ, այդ թվում՝
- անձնանուններ, oրինակ՝Հովհաննես Թումանյան,
- մասնագիտություն, զբաղմունք՝ oրինակ՝դերասան, որսորդ, դարբին, տնտեսուհի:
Գոյականները պատասխանում են ի՞նչ, ինչե՞ր, ո՞վ, ովքե՞ր հարցերին:
Անձ ցույց տվող գոյականները վերաբերում են միայն մարդկանց և պատասխանում են ո՞վ, ովքե՞ր հարցերին: Օրինակ՝ տղա, Դավիթ, հայ, թոռնիկ, ընկեր, հայրիկ, Մհեր, բռնցքամարտիկ, վարորդ, որսորդ, ֆուտբոլասեր:
Իր ցույց տվող գոյականները պատասխանում են ի՞նչ, ինչե՞ր հարցերին:
Իր ցույց տվող գոյականներին են պատկանում նաև այնպիսի բառեր, որոնց ցույց տված առարկաները հնարավոր չէ շոշափել, այլ կարելի է միայն զգալ: Օրինակ՝ ընկերներ և ընկերություն բառերը գոյականներ են: Նույնպիսի գոյականներ են մանկություն, ուսում, համբերություն, բախտ, մայրություն, հիացմունք և շատ ուրիշ բառեր:
Ություն, ում ածանցով բառերը գոյականներ են:
Առաջադրանքներ:
- Խմբավորի՛ր:
Գունդ, գնդապետ, եգիպտացի, եգիպտացորեն, թիզ, թզուկ, կառք, կառապան, վաճառական, վաճառասեղան, ուղի, ուղևոր,հնդիկ, հնդկահավ, վերելք, վիրաբույժ, դերձակ, հացահատիկ, հացթուխ, խոհարար, խոհանոց, լուր, լրագիր, լրագրող, հետք, հետախույզ, օձ, օձիք:
| Անձ ցույց տվող գոյականներ | Իր ցույց տվող գոյականներ |
| հնդիկ, վիրաբույժ, դերձակ | եգիպտացորեն, խոհանոց |
| գնդապետ, հացթուխ | կառք, հացահատիկ |
| եգիպտացի, խոհարար | թիզ, լուր, լրագիր, հետք |
| ուղևվոր, լրագրող, | գունդ, օձ, օձիք |
| թզուկ, հետախույզ, | վաճառասեղան |
| կառապան | ուղի |
| վաճառական | հնդկահավ |
- Տրված բառերից առանձնացրո՛ւ գոյականները:
տղա, սեղան, գեղեցիկ, բարի, կատակել, աղջիկ, արքայազն, չարաճճի, նկարել, նկար, մատիտ, սակայն, ուրախություն, անձրև, մայրիկ:
Ինչպե՞ս կասես մեկ բառով: Որոշի՛ր, թե կազմածդ գոյականներից յուրաքանչյուրը ցույց է տալիս ի՞ր, թե՞ անձ:
Փոքր նավ –իր
Ռազմական նավ –իր
Նավի հրամանատար –Անձ
Մարդ, որը վարում է նավը –անձ
Նավ, որը լողում է ջրի խորքերում –իր
Նավի վրա ծառայող մարդիկ –անձ
Նավերի հանգստավայր –իր
- Յուրաքանչյուր բառից կազմի՛ր երկուական գոյական, որոնցից մեկը ցույց տա իր, մյուսը՝ անձ: Օրինակ՝ քար – քարհանք — քարտաշ
Օդ, տոմս, ժամ, փոստ, լող, քաղաք:
Օդ-օդապարիկ-օդաչու, տոմս-տոմսավաճառ-տոմսարկղ, ժամ-ժամանակ-ժամագործ, փոստ-փոստարկղ-փոստարկղ, լող-լողորդ-լողավազան, քաղաք-քաղաքասեր-քաղաքացի:
- «Մանկիկ, մայր, մանկություն, զավակ, որդի, գագաթ, առյուծ»բառերը գրիր համապատասխան շարքերում:
Ո՞վ-մայր, զավակ, որդի, մանկիկ:
Ի՞նչ-մանկություն, գագաթ, առյուծ:
- Խմբավորի՛ր իմաստով մոտ բառերը՝ հոմանիշները:
| սարսափ | հարձակում |
| ավարտ | տառապանք |
| գրոհ | բույր |
| տանջանք | ահ |
հոտ | վճիռ |
| որոշում | վերջ |
| բողոք | համբավ |
| ցավ | գանգատ |
| հռչակ | կսկիծ |
- Խմբավորի՛ր շոշափելի և ոչ շոշափելի առարկաներ ցույց տվող գոյականները:
Երազ, երշիկ, հույս, հյուս, կասկած, պատիվ, վերարկու, ճաշակ, հաց, կարոտ, քար, արձագանք, թմբուկ, բնավորություն:
| Շոշափելի գոյականներ | Ոչ շոշափելի գոյականներ |
| երշիկ | երազ, պատիվ |
| հյուս | հույս, ճաշակ |
| վերարկու | կասկած |
| հաց | կարոտ |
| քար | արձագանք |
| թմբուկ | բնավորություն |
- Խմբավորի՛ր հականիշները:
| սկիզբ | օգուտ |
| հարգանք | ներում |
| վնաս | խավար |
| հաղթահարել | վերջ |
| լույս | պարտություն |
| պատիժ | արհամարհանք |
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Հատուկ և հասարակ անուններ
Հատուկ անունները տրվում են միևնույն տեսակի առարկաները մեկը մյուսից տարբերելու համար: Հատուկ անուններ ունեն նաև գործարաններն ու հիմնարկները, գրական երկերը, թերթերն ու ամսագրերը:
Հատուկ անունները գրվում են մեծատառով՝ Եվրոպա, Աֆրիկա, Գերմանիա, Լոնդոն, Նեղոս և այլն:
Երկու և ավելի բառերից կազմված հատուկ անունները ճիշտ գրելու համար պետք է հիշել.
Առաջին բառը միշտ գրվում է մեծատառով՝ Սևանա լիճ, Արարատյան դաշտավայր, Կարմիր ծով, Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս:
Մարդկանց տրվող հատուկ անուններում բոլոր բառերը գրվում են մեծատառով՝ Մեսրոպ Մաշտոց, Մխիթար Սեբաստացի և այլն:
Պետություններին տրվող հատուկ անուններում բոլոր բառերը գրվում են մեծատոռվ՝ Հայաստանի Հանրապետություն, Մեծ Բրիտանիայի Միացյալ Թագավորություն և այլն:
Առաջադրանքներ
- Շարքից առանձնացրու հատուկ գոյականները:
մարդ, Վարդուհի, Արագած, սեղան, սար, Երևան, մայրիկ, թագավոր, թագավորություն, Հովհաննես Թումանյան:
- Գրիր 5 հատուկ, 5 հասարակ գոյական։
- Երևան, Շուշան, Կարմիր ծով, Անտարկտիդա, Հնդկական օվկիանոս:
- տաբատ, կոշիկ, քիթ, գուլպա, բաճկոն:
- Գրիր անձ և իր ցույց տվող 10-ական գոյական։
- ֆուտբոլիստ, թմբուկահար, պարուհի, բիզնեսմեն, ինժեներ, նավապետ, աշակերտ, դերձակ, հացթուխ,խոհարար:
- տետր, պոլիէթիլենային թաղանթ,մեքենա, համակարգիչ, լար, հեռուստացույց, ռետին,հեռախոս, ժամացույց:
13. Խմբավորի՛ր հատուկ անուններն ըստ օրինակի:
Օշական, Գառնի, Բյուրական — գյուղ
Արաքս, Վանաձոր, Աղայան, Սյունիք, Դեբեդ, Կոտայք, Աղստև, Թումանյան, Տավուշ, Երևան, Հրազդան, Կապան, Որոտան, Խնկոյան, Դիլիջան, Արփա, Գյումրի:
Քաղաք – Երևան, Հրազդան, Կապան, Գյումրի, Դիլիջան,Վանաձոր
Գրող –Խնկոյան,Աղայան,Թումանյան
Մարզ –Սյունիք,Կոտայք, Տավուշ,
Գետ —Արփա,ԴԵբետ, Արաքս,Աղստև
- Շարունակի՛ր ըստ օրինակի:
Լույս- Լուսիկ
Շող-Շողիկ, գառ-Գառնիկ, թագ-Թագիկ, նազ-Նազիկ, վարս-Վարսիկ, վարդ-Վարդիկ, սաթ-Սաթիկ, լուսին-Լուսնիկ, խաչ-Խաչիկ:
- Յուրաքանչյուր բառով կազմի՛ր երկուական նախադասություն, որոնցից մեկում այն հանդես գա որպես հասարակ, մյուսում՝ հատուկ անուն:
Արփի, վահան, աղավնի, մանուկ
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Գոյականի թիվը
Գոյականն ունի երկու թիվ՝ եզակի և հոգնակի:
Գոյականի եզակի թիվը ցույց է տալիս մեկ առարկա և պատասխանում է ո՞վ, ի՞նչ հարցերին:
Գոյականի հոգնակի թիվը ցույց է տալիս նույն տեսակի մեկից ավելի առարկաներ և պատասխանում է ովքե՞ր, ինչե՞ր հարցերին:
Գոյականի հոգնակի թիվը կազմվում է եր կամ ներ մասնիկներով:
Միավանկ գոյականների հոգնակին կազմվում է եր մասնիկով:
Աչք –աչքեր
Սագ –սագեր
Տանձ – տանձեր
Երգ – երգեր
Գորգ – գորգեր
Բացառություն են կազմում մարդ և կին միավանկ բառերը:
Մարդ – մարդիկ
Կին – կանայք
Բազմավանկ գոյականների հոգնակին կազմվում է ներ մասնիկով:
Նամակ – նամակներ
Ասեղ – ասեղներ
Այգի – այգիներ
Ձմերուկ – ձմերուկներ
Ն տառով վերջացող բազմավանկ գոյականների հոգնակի թիվը գրվում է կրկնակի ն-ով (նն), քանի որ բառավերջի ն-ին ավելանում է ներ մասնիկը:
Սեղան – սեղաններ
Հին հայերենում կան միավանկ գոյականներ, որոնք բառավերջում ունեցել են ն հնչյունը: Այդ բառերի հոգնակի թիվը կազմելիս ն հնչյունը վերականգնվում է:
Ձուկ (ն) – ձկներ
Դուռ (ն) – դռներ
թոռ (ն) – թոռներ
լեռ (ն) – լեռներ
գառ (ն) – գառներ
Կան գոյականներ, որոնք հոգնակի թիվ չունեն:
Ձյուն, նավթ, եղյամ, հրճվանք, գրագիտություն, վազք, նկարչություն….
Առաջադրանքներ
- Տրված բառերը դարձրու հոգնակի՝ ավելացնելով —եր կամ —ներ վերջավորությունը, օրինակ՝ սեղան-սեղաններ։
պարան, սեղան, սիրտ, շուն, գիրք, դասարան, գետ, բառարան
Պարան-պարաններ, սեղան-սեղաններ, սիրտ-սրտեր, շուն-շններ, գիրք-գրքեր, դասարան-դասարաններ, գետ-գետեր, բառարան-բառարաններ:
16․ Դուրս գրի՛ր հոգնակի թվով օգտագործված գոյականները և առանձնացրո՛ւ հոգնակիի վերջավորությունը:
Սեղան, կախիչ, մարդիկ, հանելուկներ, մատներ, կապիկներ, ժամացույցներ, դաս, կաշիներ, լարեր, պատուհաններ, նախագահներ, տնակներ, հոգիներ:
14․ Բառերը դարձրո՛ւ հոգնակի և խմբավորի՛ր:
Դաս, գրիչ, լուր, քար, վագր, տղա, ցուցատախտակ, կողմնացույց, հուշ, մազ, լեզու, կակաչ, փայտ, աչք:
եր-ով վերջացողներ-
ներ-ով վերջացողներ-
- Կազմի՛ր գոյականների հոգնակին:
Տառ –տառեր
Գառ –գառներ
Գառնուկ –գառնուկներ
Բառ –բառեր
լեռ –լեռներ
ժայռ –ժայռեր
ձեռք –ձեռքեր
ձեռնոց –ձեռնոցներ
հարս –հարսեր
խոտ –խոտեր
ոտք –ոտքեր
մուկ –մկներ
ձուկ –ձկներ
ձմերուկ –ձմերուկներ
արմատ –արմատներ
թոռ –թոռներ
աթոռ –աթոռներ
դուռ –դռներ
Կարդա՛ և իմացի՛ր:
Նախադասության մեջ գոյականը կարող է հանդես գալ տարբեր ձևերով: Գոյականի փոփոխությունը նախադասության մեջ կոչվում է հոլովում:
Գոյականի անփոփոխ ձևը նրա ուղիղ ձևն է:
Գոյականի թեք ձևերը նրա փոփոխված ձևերն են:
Ը և ն վերջավորությունները գոյականի ձևը չեն փոխում:
Առաջադրանքներ
- Գոյականի թեք ձևերը դարձրո՛ւ ուղիղ:
Երկնք-երկինք, ծերունի-պապիկ, տան-տուն, քրոջ-քույրիկ, տարվա-տարի, առվի-գետ, խմբում-խումբ, սրտից-սիրտ, մոր-մայր, ծաղկով-ծաղկել, փշատենու-փուշ, գարնան-գարուն, մանկության-մանկություն, տիրոջ-տեր, շարժման-ժամ, թփի-թուփ:
- Փակագծում գրված բառը համապատասխանեցրու նախադասությանը։
Պապիկի այգում աճում էին բազմաթիվ պտղատու ծառեր։
Պապիկը աղբյուրից սառը ջուր խմեց։
Պապիկը անչափ սիրում է իր թոռնիկներին:
19․ Փակագծում գրված բառը համապատասխանեցրու նախադասությանը։
Արագած լեռը քառագագաթ է։
Արագած լեռը կոչվել է Արա թագավորի անունով։
Արագածի լանջեր հոսում են սառնորակ աղբյուրներ։